"ที่ใดมีความเศร้า" - จดหมายของ Oscar Wilde ในช่วงสุดท้ายของชีวิตในเรือนจำ

"ความรุ่งเรืองมั่งคั่ง ความรื่นเริง และความสำเร็จ

อาจมีเนื้อแท้อันสามัญและหยาบกระด้าง

แต่ความเศร้านั้นละเอียดอ่อนที่สุดในบรรดาสิ่งสร้างทั้งปวง"

- ออสการ์ ไวลด์

(ที่ใดมีความเศร้า (De Profundis), ฟรีฟอร์มสนพ., น. 29)

ภาพจาก readery.co

"ที่ใดมีความเศร้า (De Profundis)"

ผู้เขียน: Oscar Wilde
ผู้แปล: รติพร ชัยปิยะพร
ฟรีฟอร์มสำนักพิมพ์, พิมพ์ครั้งแรก, เมษายน 2558

          เคยตั้งใจว่าจะอ่านเล่มนี้ถัดจาก จดหมายรักยาขอบ แต่สุดท้ายก็ลืม เลือกเล่มอื่นมาอ่านก่อนเสียตั้งหลายเล่ม สาเหตุที่เคยตั้งใจว่าจะอ่านคู่กัน หรืออ่านถัดจากกันเพราะทั้งสองเล่มต่างก็เป็นจดหมายของนักเขียนชื่อดัง ยิ่ง Oscar Wilde นั้นเป็นนักเขียนดังระดับโลก สำนวนภาษาในจดหมายของเขานั้นมีแรงดึงดูดให้เราสนใจใคร่รู้มาก ๆ ว่าจะคมคาย หวานตา หรือแสบสัน

          จดหมายที่ถูกนำมารวมเล่มและตีพิมพ์เล่มนี้ Oscar Wilde เขียนขึ้นในช่วงสุดท้ายของชีวิตในเรือนจำ เขาถูกจำคุกด้วยข้อหากระทำลามกอนาจารทางทวารหนัก จากชีวิตที่รุ่งเรือง มีชื่อเสียงเป็นที่นับหน้าถือตาในสังคม เรียกได้ว่าเป็นระดับเซเลป หรือเน็ตไอดอลในยุคของเราเลยแหละ แต่แล้วก็พลิกจากหน้ามือเป็นหลังมือในชั่วพริบตา ทั้งนี้ก็เนื่องมาจากความใจร้อนวู่วามของตัวเขาเลยทำให้ตกหลุมพรางของบิดาของชายคนรักของเขา จนเป็นเหตุให้ล้มละลาย ถูกดำเนินคดีและถูกตัดสินจำคุกในที่สุด

          ขณะอยู่ในคุก เขาได้รับอนุญาตให้เขียนจดหมายได้ แต่จดหมายนั้นจะถูกตรวจสอบอยู่เสมอ ดังนั้นตามเชิงอรรถของผู้แปล เมื่อ Oscar Wilde กล่าวถึงบุคคลอื่นในจดหมายเขาจะระบุเป็นชื่อย่อ ถ้อยความในจดหมายเป็นการพรรณาความรูสึกหม่นเศร้าและความทุกข์ยากของชีวิตในเรือนจำของเขา หากแต่เนื้อหาและโทนอารมณ์ในเรื่องไม่ได้ไปในทางฟูมฟาย หรือดราม่าเคล้าน้ำตา หรือแสดงความรักอาลัยโหยหาออกมาให้รู้สึกสะเทือนอารมณ์มากอย่างที่คิดไว้ในตอนแรก ความเศร้าสื่อผ่านตัวอักษรของเขาออกมาเป็นไอเบา ๆ แต่ทว่าหน่วงในความรู้สึก เป็นความชาหนึบ ๆ ที่ทำให้เราเห็นใจในโชคชะตาอันโหดร้ายของนักเขียนชื่อดังคนนี้

          จริง ๆ แล้วชีวิตของ Oscar Wilde เดิมนั้นสดใส รุ่งโรจน์ หากแต่เพราะหลงเดินไปผิดทิศตามการชักจูงของชู้รัก ชีวิตจึงผกผันสู่จุดต่ำสุดอย่างน่าเสียดาย แต่จากจุดพลิกผันนี้เองที่ทำให้เขาเข้าใจและได้สัมผัสกับชีวิตอีกด้านอย่างลึกซึ้ง "ความผิดพลาดประการเดียวของผม คือการจำกัดตัวเองอยู่เฉพาะกับต้นไม้ในสวนฝั่งที่ดูจะสว่างเรืองรองด้วยแสงอาทิตย์ และเมินหนีจากอีกฝั่งที่อับเฉาอยู่ในเงามืด ความล้มเหลว ความเสื่อมเสีย ความยากจน ความเศร้า ความสิ้นหวัง ความทุกข์ทน กระทั่งน้ำตาและคำพูดขาด ๆ หาย ๆ ที่ออกมาจากริมฝีปากที่เจ็บปวด" (น. 60) การแสดงออกของความรู้สึกจริง ๆ แล้วเป็นเรื่องน่าพิศวง และเชื่อถือไม่ค่อยได้ เราสามารถยิ้มหรือแสร้งทำเป็นหัวเราะมีความสุขได้ ทั้ง ๆ ที่ข้างในอาจกำลังร้องไห้อยู่ เราอาจทำไปแบบนั้นเพื่อให้คนรอบข้างสบายใจ หรือปกปิดความทุกข์ไว้ไม่ให้โดนกระหน่ำซ้ำเติม คนบางคนอาจจะยิ้มให้เราอย่างชื่นมื่นสดใส แต่ในใจเขาอาจจะแอบลับคมมีดด้วยความเกลียดชัง เสียดเย้ย รอจังหวะแทงเราอยู่ แต่ Oscar Wilde บอกว่า ความเศร้า ไม่ได้เป็นอย่างนั้น ความเศร้าก็คือความเศร้า ไม่มีสิ่งอื่นเจือปน "เบื้องหลังความสุขสันต์และเสียงหัวเราะ อาจมีอารมณ์อันหยาบกระด้าง เมินเฉย เย็นชา แต่เบื้องหลังความเศร้า มีความเศร้าอยู่เสมอ" (น. 42)

          แต่ความสุขกับความเศร้าบางทีมันก็อาจจะปนกันอยู่ กลมกลืนจนเราแยกไม่ออกก็ได้มั้ง ความเศร้าบางอย่างอาจจะมีความสุขเล็ก ๆ น้อย ๆ แทรกอยู่ เพียงแต่ชั่วขณะที่เรากำลังติดอยู่ในวังวนแห่งทุกข์ และเศร้าโศกอยู่นั้น เรามองข้ามความสุข หรือแสงสว่างเล็ก ๆ นั้นไป มากกว่าหรือเปล่า?

          เนื้อหาโดยรวมก็โอเค ความคิด และสำนวนภาษาน่าสนใจ ผู้แปลน่าจะทำงานหนักไม่น้อยกับการค้นคว้า เชิงอรรถอธิบายท้ายหน้าช่วยให้อ่านเข้าใจมากขึ้น (ซึ่งต้องขอบคุณผู้แปลมาก ๆ ณ ที่นี้) เพราะเนื้อหาจดหมายแน่นอนว่าผู้เขียนย่อมเขียนขึ้นโดยไม่คิดจะอธิบายให้คนอื่นที่ไม่ใช่ตัวเขา กับผู้รับจดหมายนั้นเข้าใจง่าย ๆ เป็นแน่ อีกทั้งมีการกล่าวอ้างเนื้อหาในงานเขียน และกวีผลงานของนักเขียนดังหลายคน อาทิ ดันเต้ และเช็กสเปียร์อยู่เรื่อย ๆ ก็เลยอ่านค่อนข้างยากนิดนึง ต้องมีสมาธิพอสมควร (ซึ่งแน่นอนว่าข้าพเจ้าไม่ค่อยจะมี) หนังสือแบ่งออกเป็น 2 ภาษา ครึ่งแรกเป็นบทแปลภาษาไทย ครึ่งหลังเป็นภาษาอังกฤษต้นฉบับ เพราะฉะนั้นใครอยากอ่านสำนวนของ Oscar Wilde แท้ ๆ ก็อ่านได้ในเล่มเดียวกันเลย ตรงไหนไม่เข้าใจก็เทียบจะบทแปลไทยเอา (แต่สารภาพว่าอ่านแค่ส่วนแปลไทยนั่นแหละ ภาษาอังกฤษเห็นจะไม่ไหว ขนาดภาษาไทยยังมีมึนไปหลายช่วง) จุดพิมพ์ผิดก็มีอยู่บ้างประปราย เท่าที่เจอก็ 7 จุด ว่าจะหาทางแจ้งสนพ. อยู่ และที่ชอบคือมีประวัติของ Oscar Wilde ให้อ่านด้วย ทำให้พอนึกภาพชีวิตของเขาออกได้บ้าง